سواد رسانه ای، مهارتی ضروری

مقدمه
برای ایجاد زندگی بهتر و سالم تر، توجه به محیط طبیعی اطراف، به عملکرد انسان ها و رفتارهایشان و همه تاثیرات دست ساخته های بشری الزامی است.

یکی از پدیده های قابل توجه و موثر بر زندگی امروزه رسانه های ارتباط جمعی است.

شناخت آسیب ها و تاثیرات مثبت تکنولوژی رسانه، مستلزم بهره مندی از سواد رسانه ای است.

رسالت وسایل ارتباط جمعی انتقال سریع و بی طرفانه اخبار و وقایع اطراف است.

از این رو این وسایل،کوچک شدن کره زمین و همسایگی ساکنان آن را موجب شده اند.پدیده ای که« مک لوهان » آن را دهکده جهانی می نامد.

انتقال آنی اطلاعات، عملا فواصل زمانی را از میان برداشته و نظم طبیعی دوران قدیم یا چارچوب های مکانیکی جهان صنعتی را به کلی دگرگون ساخته است.

مکان نیز به نوبه خود با مفهوم دسترسی یا عدم دسترسی به اطلاعات و ابزار انتقال و پردازش آن ارتباط پیدا کرده است. به همین اعتبار«حضور در مکان» معنای تازه ای به خود گرفته که می تواند تعیین کننده ارتباط و اتصال شخص به جامعه شبکه ای یا طرد وحذف او از این مکان فراگیر و در عین حال انحصاری می باشد»(ذکایی و ولی زاده 1388 :31 ).

با وجود این که رسانه ها قدرت درک وسیع تری  برای مردم ایجاد کرده است؛ اما به طور کلی سبک زندگی افراد به دلیل استفاده فراوان از رسانه ها، تغییر نموده و قسمت عمده ای از شکل گیری رفتارها،عقاید و حتی عواطف افراد تحت تاثیر رسانه هاقرار گرفته است.

در این نوشته سعی شده است ضمن بیان برخی تاثیرات مثیت و منفی استفاده از رسانه ها ،لزوم برخورداری از سواد رسانه ای  مطرح گردد.

 وسایل ارتباط جمعی: به مجموعه وسایل غیر شخصی برای انتقال پیامهای سمعی و بصری و مکتوب به مـردم در مـناطق دور و نـزدیک گفته میشود، خواه در سلطه دولت بـاشند یـا نـباشند.

شاخص این رسانه ها ارتباطاتشان با جمع است( علی آقابخشی و دیگران ،231:1375 ).

اصطلاح ارتباطات به تأسیسات و وسایلی اختصاص داده شده است که وظیفه انتقال افکار و اخبار و رفـتارهای انـسان را بـه عهده دارند؛ و اصطلاح «ارتباط »برای معرفی جریان انـتقال و دریـافت پیامها به کار میرود (محسنیان راد،249 : 1374  ).

دهکده بزرگ جهانی
"مک لوهان " معتقد است، تحت تاثیر وسایل ارتباط الکترونیکی، انسان ها وارد مرحله جدیدی از زندگی اجتماعی می شوند.

این وسایل جدید به انحصار ارتباط چاپی  که حس بینایی را در مطالعه کتاب ها بیش از حد به کار انداخته است ،پایان می دهد و بیان شفاهی و ادراک سمعی را احیا می کنند.

استفاده از وسایل ارتباطی الکترونیکی به ویژه تلویزیون و همچنین دستگاهای خودکار الکترونیکی مثل ماشین های محاسباتی وهدایت شونده ها اساس زندگی اجتماعی را زیر و رو می کنند و در نتیجه آن  ،جهان سرانجام به یک نوع دهکده بزرگ تبدیل می شود که افراد انسانی می توانند زندگی قبیله ای گذشته را به نحو دیگری در آن تجدید کنند.

به نظر مک لوهان اکنون تحت تاثیر وسایل الکترونیکی در راه ایجاد چنین جامعه ای طرز زندگی  نظام آموزشی، ادبیات و هنرها و به طور کلی همه مظاهر فرهنگ انسانی در حال دگرگونی است(ساروخانی،21:1391).بر همین اساس می توان گفت: صنعت ارتباطاتّ، تحولی عظیم را در توسعه ارتباطات فرهنگی، گسترش روابط فرا محلی اقتصادی و تحولات اجتماعی، سیاسی به وجود آورده است.

مهم ترین وسایل ارتباطی نوین
اینترنت : این شبکه جهانی، که پدیده جدیدی در تاریخ ایران به شمار می‌رود، خبر ازجهانی شدن فرهنگ و محدود شدن زمان و مکان و فاصله‌ها می‌دهد.

به‌طوری که افراد ازهر سوی این کره خاکی با اتصال به شبکه جهانی اینترنت می‌توانند به اشاعه فرهنگ خودشان پرداخته و علی‌رغم این‌که با اندیشه دیگران آشنا می‌شوند، می‌توانند به تبادل افکار و اطلاعات با آن‌ها بپردازند و از هر پیشرفت علمی و غیرعلمی،از هر حادثه کوچک و بزرگ در جوامع خود و با جوامعی که هزاران کیلومتر با آن‌ها فاصله دارند،مطلع شوند،می‌توانند امور اداری و سازمانی و بانکی و تجاری خود را در هر جایی هستند انجام دهند که در این صورت هم‌سطح آگاهی افراد جهان پیرامون افزایش یافته واز طرف دیگر زمان اجتماعی در اختیار افراد بیشتر می‌شود(عقیلی و همکاران،77:1390).

ماهواره: ماهواره  نیزهمچون اینترنت از رسانه های حوزه«ارتباطات از راه دور»  محسوب می شود. رسانه هایی که موانع محدود کننده یا کنترل کننده پیام را ندارند.

از طریق ماهواره، محتواهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، ورزشی، دینی و علمی – آموزشی به راحتی مرز هارا در می نوردد و ذهنیت مخاطبین خود را در هرجای دنیا که باشند، تحت تاثیرقرار می دهد.

"با رشد و گسترش سریع این‌گونه وسایل ارتباطی در جهانی که با مرزبندی های‌ مختلف،صورت بندی خاصی یافته است،حساسیت ها متوجه وضعیت آتی مرزهای گوناگون از یکسو و  چگونگی تغییرات درون مرزی از سوی دیگر شده است.

این نظر «دانیل لرنر »درست است که این وسایل‌ از آن جهت اثرات قابل ملاحظه‌ای دارند که روند فرافکنی و این همانی را تسهیل می‌نماید و سرانجام رشد شخصیت پایه را برای پذیرش شرایط گوناگون فراهم می‌کنند"(کازنو،247:1370).

تلفن همراه: به وسیله تلفن همراه، فرد همواره در دسترس و قادر به پاسخگویی است.

در حالی که به واسطه رایانه این امکان وجود ندارد. علاوه براین، با رواج استفاده از تلفن همراه در بین جوانان و محبوبیت سرویس پیام کوتاه و در عین حال کاسته شدن از هیجان چت به مرور زمان به نظر می رسد که در حال حاضر پیام کوتاه واستفاده از تلفن همراه تاثیرات بیشتري نسبت به چت و رایانه بر جوانان داشته باشد(نوربخش، هاشم نژاد و زادشم پور23:1389).

علاوه بر این، یافته هاي کاربرد یادگیري از طریق تلفن همراه نیز فراوان است و استفاده از ابزارهاي تلفن همراه در بین یادگیرندگان در حال عمومی شدن می باشد.

اما پژوهش هاي موجود نشان می دهد که این ابزارفناوري به تدریج به یک معضل تبدیل شده و آثار منفی زیادي با خود به همراه دارد. گذشته از پیامدها وآسیب هاي جسمی که به فرد وارد می سازد، مسئله وابستگی و یا اعتیاد روانی به تلفن همراه یکی دیگر ازجنبه هاي منفی این فناوري میباشد(جعفرزاده به نقل از زکایی ولی زاده،37:1388).

سواد رسانه ای: از آنجا که نمی توان از ورود آنتن های ماهواره ای یا اینترنت و انواع گوشی های تلفن همراه به خانواده ها و یا نزد اعضا جامعه، ممانعت به عمل آورد و  شیوه های سلبی و اجبار نظامی و قانونی نیز  نتیجه موثری در پی نخواهد داشت؛ بهترین راهکار، افزایش دانش رسانه ای مخاطبین برنامه ها و استفاده کنندگان از این رسانه هاست.

دانش عمیق رسانه ای به فهم دقیق و منسجمی از فرآیند ارتباط، مخاطب،معنا، نماد، پیام، مجرای ارتباط، مهارت‌های‌ ارتباطی، فضا و بستر وقوع ارتباط، اهداف ارتباط، آثار و پیامدهای ارتباط، شرایط تاثیر، فیلترها یا کنترل‌گرها، پارازیت‌ها یا عوامل اخلال گر، جنبه‌های هنری و زیبایی‌ شناختی پیام، گونه‌ شناسی ارتباط، مدل‌های ارتباطی، روش‌شناسی استفاده از رسانه کمک می نماید .

مهارت های سواد رسانه ای: مخاطب فعال رسانه، مخاطبی است که دارای سواد رسانه ای است. به عبارت دیگر کسی که به صورت کامل از پنج مهارت زیر بهره مند باشد، مخاطب فعال بوده و سطح بالایی از سواد رسانه ای  را در اختیار دارد.

مخاطبی که بداند: 1- چه کسی یا کسانی  پیام را به وجود آورده اند.(فرستنده چه کسی است؟)2- چه مفاهیم و محتواهایی یا چه نوع سبک زندگی ،ارزش ها یا دیدگاههایی در پیام، گنجانده شده یا حذف شده است؟3- انگیزه و هدف از ارسال پیام چه بوده است؟4- درک و فهم مخاطبین تا چقدر متفاوت از درک و فهم سایر مخاطبین از پیام هاست؟و بالاخره این که چه روش ها یا فنونی  در ارسال پیام به کار گرفته شده است؟

ضرورت سواد رسانه ای: اگر مخاطب رسانه فقط به تاثیرات مثیت رسانه یا فقط به تاثیرات منفی رسانه ،توجه نمود و از تامل و تعمق در تاثیرات دیگری، بی بهره بود، بدون شک تحت تاثیر شدید پیام های رسانه ی مورد استفاده قرار می گیرد وبه مرور زمان، مقهور و مسحور قدرت رسانه قرار خواهد گرفت و مخاطبی که مثلا در استفاده از ماهواره فقط به نقاط مثبت آن، معتقد و از درک اثرات منفی تماشای انواع کانال های ماهواره ای، عاجز و حتی بی تفاوت است، از سواد رسانه ای بهره ای نبرده و به همان میزان، در مسیر عمل به اهداف سازندگان آن برنامه ها قرار می گیرد.

او شاید در مورد یکی از وسایل ارتباطی رو به گسترشی مثل ماهواره این طور بگوید که: 1.ماهواره امکان ارتباط نقاط مختلف جهان را تسریع می کند و امکان می دهد تصاویر دور ترین نقاط جهان را مستقیما مشاهده نمود.2.ماهواره وسیله ای است که ابنای بشر را با وجود اختلاف در نژاد، زبان، فرهنگ، نوع حکومت و غیره از احوال و اخبار یک دیگر آگاه می کند.3.از طریق ماهواره می توان در کوتاهترین زمان ممکن و بدون نیاز به طی مسافت به دور ترین سرزمین جهان سفر کرد و از اخلاق و عادات مردم آن سوی دنیا مطلع شد.و...

اما به تاثیرات منفی شبکه های تلویزیونی ماهواره ای  به خصوص در حوزه های فرهنگی و دینی خانواده ایرانی،بدون اطلاع است.

در حالی که یکی از اصلی‌ترین اهداف شبکه‌های ماهواره‌ای فروپاشی کانون خانواده های سنتی و دینی در کشورهای اسلامی است. اگر بخواهیم اندکی جزئی‌تر از این سخن بگوییم باید گفت که برخی از اهداف اصلی این شبکه‌ها عبارت است از: 1.ايجاد خانواده‌های بی‌قید در برابر خانواده‌های سنتی/ 2.ترویج و عادی جلوه دادن خیانت زن و شوهر به یکدیگر/  3.عادی جلوه دادن ارتباط دختر و پسر پیش از ازدواج تا حد باردار شدن/  4.هویت زدایی از مفهوم خانواده/ 5 . ارزش‌زدایی از مفهوم غیرت/ 6. ترویج فیمینیسم و ایجاد حس رقابت در میان زنان و مردان/7. ایجاد حس رقابت در میان زنان و دختران برای جلب توجه مردان/ 8. ایجاد بلوغ زودرس جنسی/ 9 . ایجاد روحیۀ تنوع طلبی جنسی/ 10. خارج کردن خانواده از قید مذهب و تغییر سبک زندگی(عباسی ولدی ،67:1393(.

سخن پایانی: یکی از مهارت های ضروری در دوران اخیر- که عصر ارتباطات لقب گرفته- سواد رسانه ای است.

امروزه دیگر، نمي توان خريدن، خواندن، تماشا كردن و گوش دادن به انواع رسانه ها را متوقف كرد يا آن كه جلوي امواج رسانه اي را گرفت ؟ اما می توان به ارتقاي سطح سواد رسانه اي افراد،و آگاهي بخشي به افراد همت گمارد تا آنان دركي بهتر و مناسب تر از پیام های دریافتی بيابند؟ با کسب این مهارت، مخاطب به دانشي براي انتخاب رسانه های متعدد، شبکه های اجتماعی فضای مجازی و در نتیجه پيام ها و برنامه هاي مناسب مجهز می شود؛ و بدین ترتیب از حالت انفعال و مصرف كننده ی صرف، خارج شده و بر اساس نيازهاي اطلاعاتي و ضروری اش دست به انتخاب زده و هشیار است تحت تاثیر هر  پيام و محتوایی که بر خلاف اعتقادات و سبک زندگی اوست ،قرار نگیرد.

پیشنهاد می شود مراکز آموزشی و برنامه ریزان فرهنگی در آموزش این مهارت ضروری به مردم بکوشند؛تاسبک زندگی و اعتقادات فرهنگی این مرزوبوم،کمتر از قبل تحت تاثیر رسانه ها قرار گیرد.
 

انتهای پیام/